Hỏi Đáp / Nổi Bật

Vì sao Phanxicô Assisi là thánh bổn mạng sinh thái học?

Đối với người Công giáo, mồng 4-10 là ngày lễ kính Thánh Phanxicô Assisi

Trong số các vị thánh nổi tiếng và được tôn kính nhiều nhứt, Phanxicô Assisi đã trở thành biểu tượng trong văn hóa tôn giáo đại chúng với những chiếc áo dòng nâu, bồn tắm cho chim và lời chúc lành cho động vật vào ngày lễ của ngài.

Nhưng ngoài thú cưng ra, Phanxicô còn được biết đến là thánh quan thầy của sinh thái học.

Điều này có ý nghĩa gì? Ai đã đưa ra quyết định đó? Và tại sao?

Phanxicô Assisi là ai?

Có rất nhiều điều để nói nhưng ở đây chúng ta chỉ nói đến những điểm nổi bật.

Vương cung thánh đường Thánh Phanxicô thành Assisi được nhìn thấy từ Rocca Maggiore, một pháo đài trên đỉnh đồi phía trên thành Assisi, Ý. (CNS/Octavio Duran)

Phanxicô sinh ra tại thành Assisi của Ý vào khoảng năm 1181 và 1182. Ngài là con trai của một thương gia vải giàu có và mơ ước trở thành một hiệp sĩ từ khi còn nhỏ. Sau khi bị bắt làm tù binh trong một trận chiến với một thành lân cận vào năm 1201, Phanxicô lâm trọng bệnh. Cuộc hoán cải của ngài đã diễn ra trong thời gian này.

Nhiều năm sau đó, khi ngài bắt đầu một cuộc viễn chinh quân sự mới, ngài đã có một giấc mơ trong đó Thiên Chúa đã nói chuyện với ngài, và ngài trở về Assisi để chăm sóc người bệnh. Một năm sau, tức 1206, ngài đã có một thị kiến khác, trong đó Chúa Giêsu chỉ đạo ngài xây dựng lại Giáo hội của Người. Thoạt đầu, Phanxicô nhận thông điệp này theo nghĩa là sửa lại ngôi nhà thờ San Damiano, bên ngoài thành Assisi, nhưng sau đó ngài đã hiểu ra đó là Giáo hội rộng lớn hơn, và một số người thậm chí còn nói là chính cả công trình sáng tạo.

Kể từ đó, Phanxicô đã hoàn toàn hiến thân cho Giáo hội, từ bỏ hết mọi tài sản và quyền thừa kế của mình để sống một cuộc sống nghèo khó và giản dị. Ngài đã lập Dòng Anh Em Hèn Mọn (ngày nay thường được gọi là Dòng Phanxicô hay Phan Sinh), và đồng sáng lập Dòng Thánh Clara và Dòng ba Tại thế và Dòng ba Tại viện.

Ngài không chỉ nổi tiếng về tình yêu dành cho mọi thụ tạo, mà còn cả sự hiến dâng của mình cho người nghèo, hòa bình và đối thoại liên tôn, như cuộc gặp gỡ giữa ngài với Quốc vương Ai Cập encounter with the sultan of Egypt trong cuộc Thập tự chinh lần thứ năm.

Phanxicô qua đời vào tháng 10 năm 1226. Chưa đầy hai năm sau, ngài đã được tuyên thánh.

Ngài được đặt làm quan thầy của hệ sinh thái từ khi nào?

Vào ngày 29 tháng 11 năm 1979, Đức Giáo hoàng Gioan Phalô II đã ban hành sắc lệnh tuyên bố Thánh Phanxicô thành Assisi là bổn mạng của hệ sinh thái và của những người cổ võ hệ sinh thái.

Trong sắc lệnh, Đức Gioan Phaolô II viết: “Thánh Phanxicô thành Assisi xứng đáng được quan tâm đặc biệt trong số những người thánh thiện và đầy ngưỡng mộ, những người kính trọng thiên nhiên như một quà tặng tuyệt vời của Thiên Chúa dành cho loài người.”

Đức Giáo hoàng tiếp tục lưu ý đến cảm nhận sâu sắc của Phanxicô về Đấng Tạo Hóa đang hoạt động trên thế giới, và thông qua đó, sự hiện diện của Thần linh Thiên Chúa. Đức Gioan Phaolô II cũng đề cập đến “Bài ca vạn vật”, lời kinh cầu nổi tiếng của thánh Phanxicô, một trong những nền tảng của linh đạo Phan Sinh.

(Điệp khúc lặp đi lặp lại của bài ca ” Ngợi khen Chúa, lạy Chúa tôi “, hoặc theo phương ngữ Umbrian của tiếng Ý cổ, “Laudato Si’, mi signore”, đã gợi hứng cho tên gọi của thông điệp năm 2015 của Đức Giáo hoàng Phanxicô về môi trường và sinh thái học con người, “Laudato Si’, về việc chăm sóc Ngôi nhà chung của chúng ta” Laudato Si’, on Care for Our Common Home. Và chính Đức Giáo hoàng Phanxicô là người đầu tiên chọn vị thánh thành Assisi làm danh hiệu giáo hoàng của mình.)

Việc chọn Thánh Phanxicô thành Assisi làm bổn mạng của hệ sinh thái vào cuối những năm 1970, thập niên chứng kiến ​​sự ra đời phong trào môi trường hiện đại và lần đầu tiên mừng kỷ niệm Ngày Trái đất được tổ chức tại Hoa Kỳ (first Earth Day). Sự hơp lưu của hai biến cố này có thể là sự trùng hợp ngẫu nhiên hơn bất cứ điều gì, vì mãi cho tới năm 1990 Ngày Trái đất mới trở thành sự kiện toàn cầu.

Ý nghĩa của thánh bổn mạng là gì?

Trong truyền thống Công giáo, người ta tin rằng thánh bổn mạng là người có khả năng cầu bầu cho họ trước mặt Thiên Chúa thông qua những lời kinh nguyện của họ. Các lời kinh nguyện này cũng là danh hiệu tôn vinh cuộc đời của một vị thánh.

Thông lệ đặt tên thánh bổn mạng đã có từ nhiều thế kỷ trước, vào thời kỳ đầu của Giáo hội Công giáo. Ngày nay, dường như có tất cả các vị thánh bổn mạng cho mọi thứ. Đúng vậy, có các thánh bổn mạng cho các nhà thờ. Có các vị thánh bổn mạng cho các thành phố và quốc gia (ví dụ, Phanxicô thành Assisi và Clare thành Assisi là các vị thánh đồng bảo trợ của nước Ý). Và có các vị thánh bổn mạng cho hầu hết mọi nghề nghiệp và hoàn cảnh.

Thánh Isidore, bổn mạng của các nông dân.

Thánh Elizabeth nước Hungary, bổn mạng của các thợ làm bánh.

Thánh Têrêsa Avila, bổn mạng của chứng đau đầu.

Thánh Phanxicô đệ Salê, bổn mạng của các nhà báo.

Và một số là thánh bổn mạng của nhiều thứ. Trong số đó có thánh Clara thành Assisi, người cùng thời với Phanxicô, không chỉ là bổn mạng của các chứng bệnh về mắt và thời tiết tốt mà còn bổn mạng của truyền hình television.

Vậy tại sao thánh Phanxicô Assisi lại được chọn làm thánh bổn mạng của hệ sinh thái?

Chúng ta hãy trở lại “Bài ca tạo vật”, mà thánh nhân đã sáng tác vào gần cuối đời. Trong đó, Phanxicô không chỉ dâng lời ca ngợi Thiên Chúa cho toàn thể thụ tạo — qua việc gọi tên “Ông Anh Mặt trời”, “Chị Trăng và muôn Sao”, “Anh Gió” và “Chị Nước” — mà còn mời gọi mỗi người cùng ngài ca ngợi Thiên Chúa.

Ngợi khen Chúa, lạy Chúa tôi,

vì Chị chúng tôi, là Mẹ Đất,

Mẹ đỡ nâng, Mẹ dưỡng nuôi,

Mẹ sản sinh bao trái trăng,

và hoa muôn sắc giữa ngàn cỏ dại.

“Đối với Phanxicô, toàn thể thụ tạo trở thành một sự hiển linh, một biểu hiện lòng nhân từ của Thiên Chúa”, Sơ Ilia Delio thuộc dòng Phanxicô viết (writes Franciscan Sr. Ilia Delio). “Phanxicô ca ngợi Thiên Chúa ‘nhờ’ (per) các yếu tố của thụ tạo, vì Bài ca bộc lộ cái nhìn của thánh nhân về thiên nhiên như một biểu hiện bí tích tình yêu quảng đại của Thiên Chúa. Tình yêu này gắn kết chúng ta lại với nhau trong một gia đình có các mối tương quan ‘anh em’ và ‘chị em’. “

Trong tiểu sử của Thánh Phanxicô, Thánh Bonaventure, một trong những đồ đệ đầu tiên của ngài và là một tiến sĩ của Giáo hội, đã viết về vị thánh này, “Ngài vui mừng hoan hỷ trước mọi công trình do bàn tay Chúa tạo ra và nhờ sự biểu lộ huy hoàng của chúng, ngài đã trở thành lý do và mục đích trao ban sự sống của chúng.”

Delio, một nhà thần học tại Đại học Villanova, viết rằng sự hiểu biết của Phanxicô về sự hiện diện của Thiên Chúa “không phải là một kinh nghiệm ngay lập tức”, nhưng tăng trưởng theo thời gian khi ngài phát triển mối tương quan với Chúa Kitô và bắt đầu coi Sự Nhập thể như là việc thánh hóa toàn bộ công trình sáng tạo. “Phải mất cả cuộc đời Phanxicô mới nhận ra rằng mình thực sự là anh em của toàn thể vũ trụ.”

Sơ viết thêm rằng đối với Phanxicô, sự tôn trọng công trình sáng tạo không xuất phát từ nghĩa vụ nhưng từ tình yêu, vì ngài coi công trình sáng tạo “được liên kết mật thiết” với Thiên Chúa. “Mọi thứ đều nói cho Phanxicô biết về tình yêu vô hạn của Thiên Chúa.”

Và Phanxicô cũng có mối tương quan đặc biệt với động vật, đúng không?

Thật vậy, có nhiều câu chuyện về cuộc đời của Phanxicô liên quan đến động vật. Trong một câu chuyện, Phanxicô, lấy dấu thánh giá làm vũ khí duy nhất của mình, đã thuần hóa một con sói đang khủng bố thị trấn Gubbio và thuyết phục con vật này cam kết sống hòa bình với người dân ở đó. Trong một câu chuyện khác, ngài làm tổ cho những chú chim bồ câu được bày bán.

Ngài còn hướng dẫn các bạn đồng hành của mình không được chặt cả cây để lấy củi và phải dành riêng một phần khu vườn để cho hoa dại nở.

Một trong những cách phổ biến nhất mà mọi người liên can với Thánh Phanxicô thành Assisi là chúc lành cho thú cưng và động vật tại các nhà thờ giáo xứ vào ngày lễ của ngài. Nhưng một số người cho rằng việc chỉ coi thánh nhân chỉ là “Phanxicô, bạn của động vật” có nguy cơ làm loãng sứ vụ và sứ điệp của ngài.

Linh mục dòng Phanxicô Daniel Horan đã chỉ trích cái mà ông gọi là “khu phức hợp công nghiệp tắm chim (birdbath industrial complex)” xung quanh Phanxicô — tức là những trường hợp “giản lược vị thánh xuống thành linh vật sở thú thời trung cổ hoặc chỉ nói rằng ngài ‘yêu động vật’ mà không quan tâm đến sự thật cơ bản về Thiên Chúa và sự sáng tạo mà Người đã tiền định”.

“Thánh Phanxicô gọi tất cả các loài thụ tạo – và không chỉ những loài động vật không phải con người mà chúng ta phân loại là có tri giác, nhưng còn cả đá và cây cối – là chị em và anh em của ngài vì theo nghĩa thực sự, chúng là như vậy“, Cha Horan nói, đồng thời thêm rằng hậu quả của sự ngạo mạn của loài người, đặt chúng ta trên công trình sáng tạo, có thể nhìn thấy được trong tình trạng ô nhiễm Trái đất, sự tuyệt chủng của các chủng loài và biến đổi khí hậu.

Trong Laudato Si’, Đức Giáo hoàng Phanxicô cũng chỉ ra bản chất triệt để trong cách tiếp cận của thánh nhân đối với công trình sáng tạo: “Sự nghèo khó và khắc khổ của Thánh Phanxicô không chỉ là lớp vơ nia của đời sống khổ tu, mà là điều gì đó triệt để hơn nhiều: sự từ chối biến thực tại thành một món đồ đơn giản là để sử dụng và kiểm soát.”

Đức Giáo hoàng Phanxicô viết: “Ngài chỉ cho chúng ta mối liên kết không thể tách rời giữa mối quan tâm dành cho thiên nhiên, công bằng cho người nghèo, sự dấn thân cho xã hội và sự an bình nội tâm”.

Tất cả những yếu tố đó đều hiện diện trong cách con người đối xử với thế giới nơi họ sống.

Di sản về các giáo huấn của Thánh Phanxicô về công trình sáng tạo ngày nay là gì?

Không thể phủ nhận rằng Thánh Phanxicô thành Assisi đã để lại cho thế giới quan điểm Phan Sinh về công trình sáng tạo.

Để giải thích quan điểm đó, nhà thần học Delio trong cuốn sách xuất bản năm 2003 về chủ đề này, A Franciscan View of Creation: Learning to Live in a Sacramental World, đã đặt ra câu hỏi sau: Mối quan hệ cơ bản của chúng ta với thiên nhiên là gì?

“Chúng ta sống trong sự liên đới với mọi khía cạnh của công trình sáng tạo, nhận ra rằng công trình sáng tạo là chưa hoàn thành và những khao khát cho sự hoàn thành của nó ở nơi Thiên Chúa”, bà đã viết trong guide to Franciscan views on creation

Delio cho biết, đó là một cái nhìn ​​coi công trình sáng tạo là năng động và mỗi thụ tạo là một khía cạnh của sự tự biểu lộ của Thiên Chúa trong thế giới. “Mối quan hệ cơ bản giữa Nhập thể và việc sáng tạo dẫn đến ý tưởng trung tâm rằng mọi khía cạnh của công trình sáng tạo đều có phẩm giá tuyệt đối vì mọi sự được sáng tạo một cách cụ thể và duy nhất nhờ Lời Chúa.”

Truyền thống Phan Sinh xem toàn bộ công trình sáng tạo là “quà tặng miễn phí của Thiên Chúa, được ban cho tất cả mọi người đồng đều như nhau (a free gift from God, given equally to all.)”. Truyền thống này tin vào thái độ tôn trọng dành cho thiên nhiên và nó bắt nguồn từ cam kết sinh thái trong việc tôn trọng mọi thứ đến từ Thiên Chúa.

Delio nói thêm rằng quan điểm Phan Sinh về công trình sáng tạo đòi hỏi con người phải nhận ra mối liên hệ giữa họ với thế giới tự nhiên, cũng như cách mà các hành vi tội lỗi đã góp phần gây ra các cuộc khủng hoảng sinh thái hiện tại và cách các hành động trong tương lai có thể góp phần thực hiện hoặc cản trở tầm nhìn của Thiên Chúa.

Đây là sứ điệp mà các cộng đoàn Phanxicô đã chia sẻ trong nhiều thập niên và là sứ điệp thôi thúc họ đặt việc chăm sóc môi trường vào trọng tâm trong sứ vụ của họ trước cả Laudato Si’.

Trên thực tế, ba năm sau khi Phanxicô thành Assisi được đặt làm thánh bổn mạng của sinh thái học, các tu sĩ Phanxicô và các nhóm môi trường Ý đã găp nhau tại Hội thảo quốc tế ở Terra Mater. Tại đó, họ đã ban hành Hiến chương Gubbio  — một tuyên ngôn tổng hợp linh đạo Phanxicô và khoa học hiện đại trong việc kêu gọi cộng đồng toàn cầu thay thế việc khai thác thiên nhiên và hành tinh đang gặp nguy hiểm của loài người bằng “thái độ chia sẻ, bảo vệ, tôn trọng và tình huynh đệ giữa mọi loài thụ tạo”.

Và ngày nay, các nhóm như Franciscan Action Network (Mạng lưới Hành động Phan Sinh) đã chăm sóc công trình sáng tạo, bao gồm cả việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, trở thành điểm hội tụ trong việc ủng hộ chính sách công và công tác của họ.

Tôi có thể tìm hiểu thêm ở đâu?

Như bạn có thể đã biết, vẫn còn rất nhiều điều để khám phá về Thánh Phanxicô thành Assisi và các giáo huấn về công trình sáng tạo và linh đạo của ngài.

Bạn có thể tìm hiểu các tác phẩm của Francis và Clare thành Assisi, cũng như các tiểu sử đầu tiên, tại Franciscantradition.org.

Năm 2016, sau khi phát hành Laudato Si’, các tu sĩ Phanxicô đã xuất bản study guide on the care of creation (một hướng dẫn nghiên cứu về việc chăm sóc tạo vật).

Gia đình Phanxicô toàn cầu vào năm 2014 đã tạo ra một trang web, Francis35.org, để kỷ niệm 35 năm ngày Phanxicô thành Assisi được đặt làm thánh bổn mạng của hệ sinh thái. Các nguồn tài liệu, sẵn có bằng nhiều ngôn ngữ, phác thảo bản cam kết Phan Sinh để việc làm việc cho vì tính toàn diện của công trình sáng tạo.

Ngoài ra còn có vô số bài viết và sách vở được viết về Phanxicô và hệ sinh thái Phan Sinh. Một số tác giả, bao gồm Delio và Horan, là những người đóng góp thường xuyên cho NCR và Global Sisters Report.

Một số tựa sách về thần học sinh thái Phan Sinh đáng tham khảo bao gồm:

Nguồn: ncronline.org