THAM LUẬN CỦA ĐỨC HỒNG Y TURKSON: NHỮNG THÁNH ĐỐ LUÂN LÝ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP VÀ XÃ HỘI
Đức Hồng y Peter Turkson, Chủ tịch Hội Đồng Giáo Hoàng Công Lý và Hòa Bình, hôm thứ tư đã trình bày về những thách đố luân lý đối với doanh nghiệp và xã hội, nhân Hội Nghị Hàn Lâm Quốc Tế về Quản Lý, tại Đại học Andes ở Chilê
Hội nghị mang tên Tương lai của Doanh nghiệp: Từ điều thiện hảo nhất trong thế giới cho tới điều thiện hảo nhất dành cho thế giới và đã bế mạc hôm thứ năm.
Những điểm chính trong bài diễn văn của Hồng y Turkson:
* Khi ngỏ lời với cộng đồng doanh nghiệp, Đức Giáo Hoàng Phanxicô khuyến khích việc mở rộng ý nghĩa của ơn gọi, để gia tăng việc thi hành trách nhiệm sâu sắc hơn. Ngài nhìn nhận kinh doanh là một ơn gọi cao quý. Đức Thánh Cha không phản đối kinh doanh, nhưng ngài mạnh mẽ phê bình nỗi ám ảnh của lợi nhuận và sự sùng bái thị trường.
* Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp theo đuổi ơn gọi của họ khi họ tập trung vào hai khía cạnh song sinh, đó là tôn trọng phẩm giá con người và mưu cầu công ích.
* Các doanh nghiệp góp phần vào công ích bằng cách sản xuất hàng hóa có chất lượng tốt và các dịch vụ phục vụ một cách chân thật. Điều này, Đức Giáo Hoàng Phanxicô nói, bị cản trở khi thị trường cổ súy chủ nghĩa tiêu thụ và khi con người bị cuốn vào một “cơn lốc mua bán không cần thiết”. Nó còn bị cản trở khi sự phát triển công nghệ không được hướng dẫn bởi sự khôn ngoan phù hợp với luân lý.
* Các doanh nghiệp góp phần vào cộng đồng bằng cách phát huy phẩm giá đặc biệt của lao động con người. Lao động, giống như kinh doanh, là một ơn gọi cao quý và thiết yếu – theo lời của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, nó là “một phần ý nghĩa của cuộc sống trên trần gian này, là con đường dẫn tới sự trưởng thành, phát triển nhân bản và hoàn thiện cá nhân”. Bổn phận của doanh nghiệp là ưu tiên mục tiêu ổn định và đảm bảo cho lao động. Điều này có nghĩa rằng doanh nghiệp phải luôn luôn hạ thấp tầm quan trọng của lợi nhuận để tạo ra việc làm. Con người không thể được thay thế bằng máy móc với tư cách là các nhân tố của nền xản xuất.
* Mục tiêu tiếp theo của doanh nghiêp là “của cải tốt”, nghĩa là doanh nghiệp tạo ra của cải bền vững và phân phối nó một cách công bằng. Vì thế, các doanh nghiệp cần phải đảm bảo rằng các hoạt động của chúng không được gây ô nhiễm môi trường và xâm phạm phẩm giá con người. Điều này đòi hỏi sự thay đổi từ viễn tượng ăn xổi sang viễn tượng bền vững hơn. Đức Giáo Hoàng Phanxicô yêu cầu các khoản chi phí dành cho môi trường và xã hội phát sinh từ việc vắt kiệt các nguồn tài nguyên môi trường chung phải do những doanh nghiệp gây ra chúng gách vác toàn bộ, chứ không phải các dân tộc khác hoặc các thế hệ trong tương lai – chỉ khi đó các hoạt động của doanh nghiệp mới có thể được xem là có đạo đức. Những doanh nghiệp góp phần tạo ra lượng khí thải nhà kính nhiều nhất phải thành thật hơn bao giờ hết với cái gọi là ngoại ứng hay hiệu ứng tràn (externalities or spill-over effects), vì cuối cùng không có gì mà không liên quan đến lợi ích của ngôi nhà chung của chúng ta.
* Doanh nghiệp được mời gọi tận dụng tối đa tính sáng tạo của mình để giải quyết các nhu cầu cấp bách của con người. Đây là điều đặc biệt quan trọng theo sau Đồng Thuận Paris, trong đó các quốc gia trên thế giới cam kết thay thế các nhiên liệu hóa thạch càng sớm càng tốt, với mục tiêu đạt tới lượng khí thải nhà kính bằng không vào hậu bán thế kỷ này. Vai trò của doanh nghiệp ở đây chính là sử dụng tài chính, sự tái tổ chức và công nghệ cần thiết để khử các-bon nền kinh tế toàn cầu.
Dưới đây là toàn văn bài tham luận của Đức hồng y Turkson:
Hội nghị Hàn Lâm Quốc Tế về Quản Lý, tại Trường Kinh Doang ESE, Đại Học de los Andes, Chilê [1]
Những Thách Đố Luân Lý đối với Doanh Nghiệp và Xã Hội
Ngày 6-1-2016
Xin cám ơn lời mời của quý vị. Cho phép tôi bắt đầu bằng cách nêu ra một điểm khá cơ bản: thế giới cần có sự lãnh đạo trong tất cả mọi lãnh vực của đời sống của nó, và những lãnh vực đa dạng cần phải cùng nhau làm việc để mưu cầu công ích. Mỗi người phải đóng một vai, như Đức Giáo Hoàng Phanxicô nói với mọi người. Ngài hô hào những người có địa vị cao trong chính trị, doanh nghiệp và khoa học, và khuyến khích tất cả những người sống và làm việc trong các hoàn cảnh hết sức khiêm tốn – toàn thể hãy dấn thân để đáp ứng nhu cầu của tất cả mọi người sống trên hành tinh này và của chính cả hành tinh này. Tất cả chúng ta hãy chung sức chung lòng, vì mỗi người chúng ta đều có trách nhiệm với nhau.
Noi gương Đức Giáo Hoàng, tôi khẩn cầu quý vị hãy gần gũi với người khác, những người mà quý vị cho là hoàn toàn khác biệt và xa cách. Tuy nhiên, họ chính là anh chị em của quý vị. Và họ sống trong cùng một ngôi nhà, một ngôi nhà chung duy nhất với quý vị. Đức Thánh Cha đã tuyên bố một cách mạnh mẽ rằng điều cần thiết là phải có sự lãnh đạo và tham gia của những người ở ngoại vi, không phải chỉ những người ở các trung tâm quyền lực. Đó là điều ngài đã tuyên bố tại cuộc Họp Mặt Thế Giới của Những Phong Trào Quần Chúng ở Bôlivia hồi tháng bảy năm ngoái:
Anh chị em, những người hèn mọn, những người bị bóc lột, những người nghèo và bị thua thiệt, có thể làm, và đang làm, nhiều điều. Tôi muốn nói điều này rằng tương lai của nhân loại phần lớn là nằm trong tay của anh chị em, nhờ khả năng tổ chức và thực hiện những thay đổi có tính sáng tạo, nhờ những nỗ lực hàng ngày để bảo đảm ba chữ “T” trabajo, techo y, tierra – nghĩa là việc làm, nhà ở và lương thực – và nhờ sự tham gia cách chủ động trong các tiến trình đổi thay to lớn ở cấp quốc gia, khu vực và toàn cầu. [2]
Quý vị có thể lắng nghe họ không? Quý vị có thể làm việc với họ và cho họ không? Từ phương pháp tiếp cận như thế có thể tuôn trào ra sự đối thoại, những viễn tượng mới cho quý vị, cả những thách đố tối quan trọng cho tất cả chúng ta.
A. Giới thiệu
Khi ngỏ lời với cộng đồng doanh nghiệp, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đề cao ý nghĩa mở rộng về ơn gọi, nhằm làm gia tăng việc thi hành trách nhiệm sâu sắc hơn. Cách đây hai năm, ngài đã viết những lời này gửi Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới: “Kinh doanh – thật vậy – là một ơn gọi, và là một ơn gọi cao qúy, với điều kiện là những người dấn thân vào đó nhận thấy nơi chính họ bị thử thách bởi một ý nghĩa cao cả hơn trong cuộc sống.” [3]
Đây không thể là những lời lẽ của một ai đó hiểu sai hoặc miệt thị kinh doanh, vì đã có một số người nói cho quý vị để tin như thế. Thật vậy, thông điệp của Đức Giáo Hoàng gửi cho diễn đàn Davos được đánh giá rất cao. Dựa vào những cải thiện phúc lợi của dân chúng trong các lãnh vực y tế, giáo dục và truyền thông, ngài đã ca ngợi “vai trò nền tảng mà hoạt động kinh doanh hiện đại đã và đang mang lại những đổi thay này, bằng cách khích thích và phát triển những nguồn tài nguyên trí tuệ bao la của con người.”
Đồng thời, ngài yêu cầu các nhà lãnh đạo kinh tế thế giới hãy thừa nhận rằng “những thành công đã đạt được, cho dù chúng đã làm giảm bớt tình trạng nghèo đói cho nhiều người, thường dẫn đến một sự loại trừ mang tính xã hội lan rộng. Thật vậy, đa số người nam và người nữ của thời đại chúng ta vẫn tiếp tục trải qua sự bất an hàng ngày, thường là với những hậu quả bi thảm”.
Kể từ đó, quả nhiên, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã cống hiến cho thế giới bức thông điệp lừng danh Laudato si’ (Chúc Tụng Chúa), về Chăm Sóc Ngôi Nhà Chung của Chúng Ta. Trong ánh sáng của thông điệp, chúng ta có thể thêm vào nỗi ân hận, sự cảnh giác khác vào tuyên bố Davos của ngài. Không những có sự nghèo đói và loại trừ xã hội trên diện rộng; hoạt động kinh doanh còn làm xuống cấp môi trường tự nhiên, thậm chí đến độ đe dọa cả tính mạng con người trong tương lai.
Trong các trình bày của mình, tôi muốn dựa vào hai tài liệu để diễn giải các vấn đề này. Một là Laudato si’, và tài liệu kia là một bản văn dành riêng cho các nhà lãnh đạo doanh nghiệp. Tôi sẽ trình bày cho quý vị bản tổng hợp ngắn gọn cả hai tài liệu, và sau đó sẽ xem xét một vài nguyên tắc kinh doanh chủ đạo dưới ánh sáng của hai tài liệu này.
B. Ơn gọi Nhà lãnh đạo Doanh nghiệp: Sách Chỉ nam dẫn đến Thành công Đích thực
Cách đây gần bốn năm, Hội Đồng Giáo Hoàng Công lý và Hòa Bình (PCJP) đã ra mắt một cuốn cẩm nang mang tên Ơn Thiên Triệu của Nhà Lãnh Đạo Doanh Nghiệp (VBL). Tài liệu này được gửi đến các giám đốc điều hành, các nhà quản lý và các sở hữu chủ – tất cả là những người đưa ra các quyết định về bất kỳ lãnh vực nào nhằm hoạch định và thực hiện vô số các hoạt động mà chúng ta gọi là “kinh doanh”.
VBL áp dụng những điều cốt yếu của Giáo Huấn Xã hội Công giáo dành cho thế giới kinh doanh. Nó dựa vào những suy tư từ bức thông điệp xã hội vĩ đại của Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI, Caritas in Veritate (Bác Ái trong Chân Lý). “Mỗi Kitô hữu,” ngài khẳng định – và ta thêm vào đây mỗi nhà lãnh đạo doanh nghiệp – “được kêu gọi thực thi đức ái theo cách thế phù hợp với ơn gọi của mình và theo mức độ ảnh hưởng mà mình có trong polis [thành phố].” [4]
Sách chỉ nam này có mục đích giúp các nhà lãnh đạo doanh nghiệp Kitô hữu phát triển thói quen phân định, là tiến trình khám phá sự thiện hảo và chủ tâm theo đuổi nó. Đặc biệt, trong phần thứ hai của ấn phẩm còn chuẩn bị cho các chủ doanh nghiệp đưa ra những phán đoán hợp lý trong các thực tại kinh doanh phức tạp bằng cách tập trung vào hai khía cạnh song sinh, ấy là tôn trọng phẩm giá con người và mưu cầu công ích. Đó là những nền tảng của Giáo huấn Xã hội của Hội Thánh. Được sáng tạo theo hình ảnh của Thiên Chúa, mỗi người đều sở hữu nơi mình phẩm giá của một nhân vị, phẩm giá ấy “không phải là một phẩm vật nào đó, nhưng là một ai đó.”[5] Con người là cứu cánh nơi chính mình, không phải chỉ là những dụng cụ sẵn có cho nhu cầu sử dụng của họ. Hơn nữa, mỗi một khía cạnh về đời sống kinh tế và xã hội của con người đều tìm thấy sự hoàn hảo của nó khi nó đặt mình vào việc phục vụ công ích – sự thiện hảo của đoàn thể kinh tế và xã hội và tất cả các thành viên riêng biệt của nó trong tiến trình theo đuổi sự hoàn hảo của họ với tư cách là những con người. Vì thế, Đức Giáo Hoàng đã tuyên bố tại Bôlivia, công ích phải trở thành mối quan tâm bậc nhất của mọi chính sách kinh tế:
Một nền kinh tế công bằng phải tạo ra những điều kiện cho mọi người có thể tận hưởng tuổi thơ không có sự thiếu thốn, phát triển các tài năng của của họ lúc còn trẻ, làm việc có đầy đủ các quyền lợi trong suốt những năm hoạt động, và tận hưởng một thời kỳ hưu trí xứng với phẩm giá lúc về già. [6]
Ngoài việc trình bày giáo huấn xã hội Công giáo trong bối cảnh kinh doanh, VBL còn là một sự hướng dẫn rất thực tiễn. Tài liệu kết thúc với những điều cần ghi nhớ để giúp các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và các nhà quản lý phát triển ơn gọi của mình. Nhìn ra bên ngoài, nó giúp họ suy nghĩ về việc kinh doanh là một sự góp phần chân chính cho công ích, không phải là một hoạt động tư lợi. Nhìn vào bên trong, họ được khích lệ theo đuổi nghề nghiệp của mình từ một phương thức tổng thể, toàn diện, không tách rời lao động ra khỏi đức tin và gia đình – một sự phân cách trái với tự nhiên làm đảo lộn cuộc sống của nhiều người.
Cẩm nang này đã được dịch ra nhiều thứ tiếng. Tựa sách trong Tiếng Tây Ban Nha là La vocación del líder empresarial [7]
C. Ơn gọi của Nhân loại là Chăm sóc Ngôi nhà chung của Chúng ta
Tài liệu cốt lõi thứ hai dĩ nhiên là thông điệp Laudato si’, được ban hành vào tháng 6 – 2015. Laudato si’ dạy rằng cách thức mà chúng ta tương tác với thế giới tự nhiên có liên quan một cách sâu đậm tới cách chúng ta tương tác với người đồng loại của mình. Thật vậy, không có một phương thức giá trị nào để tách biệt hai khía cạnh này. Chính vì thế, tất cả mọi quyết định về môi trường tự nhiên là những quyết định có đạo đức. Đây là tình trạng không thể tránh được, và nó có những hàm ý quan trọng.
Điều này có nghĩa rằng kỹ thuật và thương mại phải được tổ chức theo những tiêu chuẩn tiên nghiệm về ý nghĩa của cuộc sống và lập trường của luân lý. Nó được xác định bởi tình liên đới – với tất cả mọi người còn sống hôm nay và toàn thể những người chưa được sinh ra – và hướng về công ích. Để trở thành một nhà cải cách kinh doanh và một nhà sản xuất thặng dư kinh tế là chưa đủ – đó là những việc đáng làm nếu như họ phục vụ quyền công dân sinh thái, toàn diện. Và trong kỷ nguyên khủng hoảng môi trường nghiêm trọng này, trên thực tế là các cuộc khủng hoảng liên quan đến các môi trường tự nhiên và xã hội – Đức Giáo Hoàng Phanxicô kêu gọi chúng ta hãy lắng nghe tiếng khóc than của trái đất và tiếng khóc than của người nghèo. Chúng ta không những đang phá hủy một cách trầm trọng ngôi nhà chung của mình, mà còn – khi làm như thế – chúng ta đang đả thương đến người nghèo và người bị loại trừ của thế giới.
Đường hướng của thông điệp quả là chi tiết và phong phú. Dưới đây là một vài tư tưởng chính của thông điệp:
Tất cả mọi người và vạn vật trong tự nhiên đều bị ảnh hưởng bởi tình trạng biến đổi khí hậu, lạm dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên, chất thải và tình trạng ô nhiễm. Mọi thứ đều có mối tương liên với nhau; chúng ta không thể hiểu được thế giới tự nhiên và xã hội hoặc bất kỳ phần nào của chúng trong tình trạng cô lập. Mọi người phải hành động một cách có trách nhiệm để cứu thế giới chúng ta – từ những đơn vị tái chế cho đến các xí nghiệp đang giảm bớt các dấu chân của mình lên hệ sinh thái, rồi đến các nhà lãnh đạo thế giới đang đặt ra và tuân thủ những mục tiêu cắt giảm khí thải cácbon đầy tham vọng.
Chúng ta phải thành thật, không che dấu hoặc bóp méo sự thật để giành giật những lợi thế ích kỷ. Chúng ta phải tham gia đối thoại; sự tham gia của các bên đòi hỏi phải thành thật, trung tín và đáng tin cậy là điều bắt buộc để thành công ở nơi mà mọi sự đều gặp rủi ro. Để thoát khỏi sự tự tin mù quáng vào kỹ thuật và thương mại của thời đại công nghiệp, [8] chúng ta phải vượt lên chính mình trong kinh nguyện, sự đơn giản và tình liên đới.
Với một thoáng nhìn ngắn gọn về Laudato si’, bây giờ tôi quay sang VBL, một tài liệu có sự tương tác với thông điệp này. Sách chỉ nam này trình bày một danh sách gồm sáu Nguyên Tắc Thực Hành dành cho Doanh Nghiệp mà tôi sử dụng như một dàn bài. Khi quý vị lắng nghe, hãy tự hỏi mình: mỗi nguyên tắc có ý nghĩa gì đối với tôi? Tôi có thể để cho từng thách thức của Đức Giáo Hoàng Phanxicô đánh động tôi không? Đó có phải là ý nghĩa căn bản và mở rộng về trách nhiệm cách này hay cách khác “ở quê hương tôi” không? Những thách thức đó có vang vọng từ sự thật và khát vọng sâu nhất của tôi với tư cách là người điều hành doanh nghiệp, giáo sư, sinh viên hoặc công dân?
D. Sáu Nguyên Tắc dành cho Doanh Nghiệp
VBL lưu tâm đến ơn gọi kinh doanh qua sáu nguyên tắc thực hành này. Chúng trình bày từng điểm để xem xét hoặc tự xét mình, chúng đưa ra nhiều hướng dẫn để lập kế hoạch. Chúng có thể được nghi nhớ nhờ những mục tiêu kinh doanh rộng lớn nhất: sản xuất hàng hóa tốt, cung cấp việc làm tốt và đạt được của cải tốt… ba phẩm tính “tốt” này là ba phương thức góp phân cho “công ích”.
Bây giờ chúng ta hãy xem xét từng mục tiêu và hai nguyên tắc thực hành của nó.
Sản xuất HÀNG HÓA TỐT
1. Các doanh nghiệp góp phần cho công ích bằng cách sản xuất hàng thật sự tốt và các dịch vụ phục vụ một cách chân thật. Đây là phương thức đầu tiên mà các doanh nghiệp có thể đáp ứng các nhu cầu của thế giới thông qua sự phát triển hàng hóa và dịch vụ.
Sách chỉ nam về ơn gọi này giải thích rõ khả năng của chúng ta – và trách nhiệm – nhằm đưa ra những phán đoán luân lý khách quan về những sự hữu ích đích thực mà một doanh nghiệp cung cấp hoặc sản xuất. [9]
Những sự cần phải tương phản với những sự muốn vô bổ, được mô tả như những ước muốn không cần thiết cho hạnh phúc của con người, chẳng hạn như việc kinh doanh các loại thuốc không có liệu pháp trị bệnh, hình ảnh khiêu dâm, cờ bạc, các trò chơi video bạo lực, và những sản phẩm độc hại khác. Nỗi ám ảnh về những sự muốn này, thường được gọi là “chủ nghĩa tiêu thụ,” cắt đứt việc sản xuất và tiêu thụ khỏi công ích và ngăn trở sự phát triển nhân vị. Hàng hóa thực sự tốt đều phục vụ sự cần của người tiêu dùng theo một trật tự có tôn ti; sự cần các loại hàng hóa dinh dưỡng rõ ràng là quan trọng hơn những sự muốn về thú vui cờ bạc. Đây là một trình tự khách quan, nó giải thích tại sao việc sản xuất hàng hóa và dịch vụ phải tuân thủ sự thật này thay vì chỉ nhắm đến thú vui vô bổ hoặc độ thỏa dụng. (VBL số 42)
Trong Laudato si’, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã vang vọng mối bận tâm này. “Vì thị trường cổ súy chủ nghĩa tiêu thụ cực đoan thông qua các nỗ lực bán hàng của nó,” ngài nói, “con người dễ dàng bị dụ vào cơn lốc mua sắm và chi tiêu không cần thiết… Khi con người trở nên tự coi mình là trung tâm và khép kín, thì lòng tham của họ tăng lên. Trái tim con người càng trống rỗng, con người càng cần thêm nhiều thứ để mua, chiếm hữu và tiêu thụ.” (số 203, 204)
Laudato si’ bàn luận với một tầm mức khác nữa về mối bận tâm này. Chúng ta phải suy tư về giá trị thật của các công nghệ, các sản phẩm và dịch vụ mà con người có khả năng tạo ra, và cũng như cách thức mà con người sử dụng sức mạnh kỹ thuật. Với thái độ biết ơn, thông điệp thừa nhận sự đóng góp to lớn của các công nghệ cho việc cải thiện các điều kiện sống. Tuy nhiên, thông điệp cũng đưa ra lời cảnh báo về việc lạm dụng kỹ thuật, đặc biệt là khi nó rơi vào tay “những người có kiến thức, và nhất là người có nhiều nguồn lực kinh tế dồi dào sử dụng chúng như một ưu thế thống trị đầy ấn tượng trên toàn thể nhân loại và toàn thế giới.” (số 104)
Chính xác là não trạng thống trị mang tính kỹ trị dẫn đến việc phá hủy thiên nhiên và tình trạng khai thác những người dễ bị tổn thương. “Mô hình kỹ trị cũng có khuynh hướng thống trị đời sống kinh tế và chính trị” (số 109), khiến chúng ta mất đi khả năng nhận ra rằng “tự bản thân thị trường không thể đảm bảo cho sự phát triển toàn diện con người và hòa nhập xã hội” (số 109). Chúng ta cần một tiêu chuẩn khác, một tiêu chuẩn mà trong đó sự phát triển kỹ thuật phải được hướng dẫn bởi sự khôn ngoan phù hợp với luân lý.
2. Các doanh nghiệp dưỡng nuôi tình liên đới với người người nghèo bằng cách tỏ ra nhạy bén về những cơ hội phục vụ những nhóm chư dân kém may mắn và những người túng thiếu. Đây là con đường thứ hai mà các doanh nghiệp có thể đáp ứng nhu cầu của thế giới thông qua sự phát triển hàng hóa và dịch vụ.
Trong sứ điệp Davos của mình, Đức Giáo Hoàng Phanxicô yêu cầu “mối bận tâm này phải hoạch định mọi quyết định kinh tế và chính trị, nhưng đôi khi dường như quyết định đó chẳng khác nào là một ý nghĩ đến sau. Những người làm việc trong các địa hạt này nên có một trách nhiệm đúng đắn đối với người khác, nhất là những người yếu đuối và dễ bị tổn thương…,” ví dụ, tình trạng thiếu ăn trong một thế giới sản xuất dư thừa, hoặc những người tị nạn buộc phải rời bỏ nơi chôn nhau cắt rốn nhưng lại không có nơi nào khác an toàn để định cư.
Và tuy vậy, như bản văn Ơn Gọi chỉ ra, nhu cầu thật sự của người nghèo và người dễ bị tổn thương, kể cả những người có những nhu cầu đặc biệt, thường bị các doanh nghiệp phớt lờ. Một cách tiếp cận tích cực để tìm kiếm những cơ hội phục vụ những người bị sao nhãng, không chỉ là một trách nhiệm xã hội hợp lý mà còn là một lựa chọn kinh doanh cao thượng. Đối với tầng lớp chư dân đông đúc ở “đáy của kim tự tháp”, các sản phẩm và dịch vụ mới – như các xí nghiệp nhỏ, quỹ tín dụng nhỏ, các doanh nghiệp xã hội và đầu tư tác động – đóng một vai trong quan trọng đến nỗi chúng giúp người nghèo giải quyết được các nhu cầu của riêng họ. Những cách tân này không những sẽ giúp người dân thoát khỏi sự nghèo đói cùng cực mà còn khai sáng sức sáng tạo và tinh thần khởi nghiệp của họ, và giúp họ triển khai sự phát triển không còn loại trừ. (số 43) Trong tinh thần này, Đức Giáo Hoàng đã hối thúc các phong trào xã hội thể hiện tính sáng tạo: “Quý vị là những thi sĩ xã hội: những nhà sáng chế việc làm, thợ xây nhà, nhà sản xuất thực phẩm, hết thảy đều lưu tâm đến những người bị loại ra khỏi thị trường thế giới.” Tôi thật lấy làm hạnh phúc khi quý vị, với tư cách là những nhà lãnh đạo trong thị trường thế giới, nghe được lời kêu gọi này của Đức Giáo Hoàng.
Trong Laudato si’, với cảm xúc mạnh mẽ Đức Giáo Hoàng Phanxicô nói về việc người nghèo dễ dàng bị xua đuổi khỏi mảnh đất của họ như thế nào khi các công ty giàu có muốn chiếm đoạt hết các nguồn tài nguyên; làm sao họ có thể còn cơ hội hưởng dùng nước sạch bởi những tiến trình công nghiệp và những thói quen lãng phí. (số 30) “Cuộc đời” của họ “trên trần gian này thật là ngắn ngủi và [họ] không thể nào tiếp tục chờ đợi” (số 162). Chúng ta có thể mất hết kiên nhẫn trước những nhu cầu của họ không, giống như khi phải chứng kiến cảnh người thân của mình bị tước đoạt hoặc bị lấy hết nước uống?
Đức Giáo Hoàng tỏ ra yêu mến hết mọi người, những người đang sống hiện nay cũng như những người sẽ đến sau chúng ta. Chúng ta phải đảm nhận trách nhiệm vì sự công bằng giữa các thế hệ: “Chúng ta không còn có thể nói về sự phát triển bền vững khi tách khỏi tình liên đới giữa các thế hệ” (số 159). Câu hỏi then chốt mà ngài đặt ra cho nhân loại nằm trong chính những lời sau: “Loại thế giới nào mà chúng ta muốn để lại cho những người đến sau chúng ta, cho những trẻ em hiện đang lớn lên?” (số 160).
Cung cấp VIỆC LÀM TỐT
3. Các doanh nghiệp đóng góp cho cộng đồng bằng việc phát huy phẩm giá đặc biệt của lao động con người. Đó là chiều kích duy nhất về mục tiêu kinh doanh của việc tổ chức lao động tốt và năng suất.
Laudato si’ dành trọn một phần để bàn về lao động (Sự cần thiết phải bảo vệ lao động, các số 124- 129). Đây không phải là sự tình cờ, và nó nhấn mạnh tầm quan trong của vấn đề không chỉ dành cho triều giáo hoàng này, mà còn cho toàn thể huấn quyền xã hội của Hội Thánh. Tâm điểm của vấn đề này là khái niệm mà lao động, giống như kinh doanh, là một ơn gọi cần thiết và cao quý. Lao động không chỉ là việc tìm kiếm lương thực hàng ngày cho mình, nuôi sống gia đình mình, và cơ hội sử dụng các điều kiện vật chất cơ bản cần thiết cho sự thịnh vượng. Tất cả những điều đó đều quan trọng, vâng, nhưng lao động còn quan trọng hơn thế nữa. Theo ngôn từ của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, “lao động là một điều cần thiết, một phần ý nghĩa của cuộc sống trên trái đất, một con đường dẫn đến sự trưởng thành, phát triển nhân bản và hoàn thiện cá nhân” (số 128). Lao động là cách thức mà phẩm giá con người biểu lộ trong đời sống hiện thực mỗi ngày:
Lao động phải là môi trường cho sự trưởng thành cá nhân phong phú này, nơi mà nhiều mặt của cuộc sống được triển nở: sự sáng tạo, dự phóng cho tương lai, phát triển tài năng của bản thân, thực hành các giá trị sống của chúng ta, tương quan với tha nhân, tôn vinh Thiên Chúa. Quả nhiên, trong thực tế xã hội toàn cầu của ngày hôm nay, điều thiết yếu là “chúng ta tiếp tục ưu tiên mục tiêu quyền có được công ăn việc làm ổn định cho mọi người,” [10] bất kể các khoản lợi tức của doanh nghiệp có hạn và luận chứng kinh tế không rõ ràng. (số 127)
Thánh Gioan Phaolô II thúc dục mọi người, nam cũng như nữ, dự phần vào hoạt động của Đấng Sáng Tạo bằng chính lao động của mình. [11] Đức Giáo Hoàng Phanxicô thêm rằng con người “trở thành khí cụ được Thiên Chúa sử dụng để phát huy khả năng mà chính Ngài đã đặt để trong tất cả các tạo vật”. (số 124)
Chính bổn phận của doanh nghiệp là ưu tiên mục tiêu về việc làm ổn địch và an toàn này. Như Thánh Gioan Phaolô II nói, việc sở hữu các phương tiện sản xuất là chính đáng và hợp pháp ở mức độ mà nó phục vụ cho lao động hữu ích. [12] Điều này ám chỉ rằng doanh nghiệp phải luôn giảm bớt tầm quan trọng của lợi nhuận để tạo ra việt làm – như lời ngài quả quyết, lao động có sự ưu tiên hơn vốn liếng. Ví dụ mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô nêu ra là khi máy móc thay thế lao động. Điều này thường được bảo vệ dưa trên những lý do về tính hiệu quả và độ thỏa dụng. Làm như vậy là đề nghị rằng con người có thể thay thế được bằng máy móc với tư cách chỉ là những nhân tố của nền sản xuất. Nhưng điều đó phủ nhận phẩm giá nhân vị. Đó là một minh chứng hoàn hảo về điều mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô gọi là mô hình kỹ trị, và động cơ thúc đẩy của nó chung quy chỉ là lợi nhuận.
Chúng ta nên xem xét một cách nghiêm túc về những hậu quả của sự lệ thuộc chưa từng có vào máy móc và người máy để làm cho lao động mang “tính hiệu quả” hơn cũng như về xu hướng “hợp lý hóa” việc sản xuất và phân phối. Một cách rõ ràng, lợi ích là lợi nhuận, nhưng với cái giá phải hy sinh là càng ngày càng càng ít có việc làm xứng hợp. Các cá nhân có trở nên thịnh vượng nếu bị thất nghiệp hoặc được thuê làm một cách tạm bợ không? Quả nhiên là không. Xã hội có được hưởng lợi từ nạn thất nghiệp không? Quả nhiên là không. Thật vậy, hiện nay chúng ta chứng kiến quá nhiều người không thể tìm được việc làm xứng đáng và ưng ý. Chúng ta không nên ngạc nhiên khi những người bất lương có những ảo tưởng điên cuồng tuyển dụng những cá nhân nhàn rỗi này vào bạo lực và tội phạm.
Hoạt động kinh tế đã ăn sâu vào tư tưởng của hộ gia đình thành công và hài hòa. Nếu chúng ta muốn sống khỏe mạnh và hài hòa trong ngôi nhà chung của mình, chúng ta cần phải đảm bảo rằng những người có khả năng làm việc có thể thật sự tìm được việc làm. “Ngừng đầu tư cho con người để đạt được mối lợi tài chính trước mắt là việc kinh doanh tệ hại cho xã hội.” (số 128) Hoạt động tạo ra việc làm là một dịch vụ thiết yếu cho công ích. Vì thế, “điều khẩn thiết đối với một nền kinh tế là ủng hộ sự đang dạng sản xuất và sức sáng tạo trong kinh doanh”, và “các chính quyền dân sự phải có quyền và bổn phận thực thi các biện pháp rõ ràng và vững chắc nhằm ra sức ủng hộ các nhà sản xuất nhỏ và làm cho nền sản xuất trở nên đa dạng.” (số 129)
4. Những doanh nghiệp thấm nhuần [nguyên tắc] bổ trợ đều tạo ra các cơ hội cho người lao động thực thi các ân huệ của họ khi họ góp phần vào sứ mạng của tổ chức. Ở đây, mục tiêu doanh nghiệp tổ chức lao động tốt và năng suất được tiến thêm một bước lớn hơn. (số 47-50) Các nhà quản lý nên cho người lao động cơ hội để phát triển bản thân họ một cách đầy đủ, tuy phải kèm theo những nhiệm vụ mang tính thử thách; với việc đào tạo hợp lý, các công cụ, các nguồn lực và sự ủng hộ đầy đủ của công ty, các công nhân được học tập và trưởng thành từ kinh nghiệm thay vì lo sợ hình phạt vì bất kỳ sự thiếu hụt nào.
Thiên Chúa đã thực thi bổ trợ bằng việc giao phó trái đất cho con người gìn giữ, canh tác và chăm sóc; điều này làm cho con người trở thành những người đồng sáng tạo với Thiên Chúa. Các sở hữu chủ, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp, các nhà quản lý và những người giám sát nên thực thi sự bổ trợ ấy và nâng cao toàn bộ phẩm giá con người, sự phát triển toàn diện con người cho những người mà họ thuê và hướng dẫn bằng sự tin tưởng thiêng liêng. Thật vậy, một doanh nhân tốt là “người đặt tư tưởng phục vụ lên trước rồi mới nghĩ đến tư tưởng lợi lộc, là người thuê nhân công sản xuất hàng hóa có giá trị thật, là người không làm điều gì xấu như khi yêu cầu nhân công tham gia làm ra những thứ phù phiếm hay thậm chí độc hại và xấu xa…” [13]. Nguyên tắc bổ trợ, tấm gương phản chiếu mối tương quan của Thiên Chúa với nhân loại, đòi hỏi sự chấp nhận khiêm tốn và kiềm chế vai trò của một nhà lãnh đạo phục vụ.
Đạt được CỦA CẢI TỐT
5. Các doanh nghiệp làm gương về sự quản lý các nguồn tài nguyên – dù là vốn liếng, con người hay môi trường – dưới quyền kiểm soát của họ. Mục tiêu “của cải tốt” của doanh nghiệp là chú trọng vào việc tạo ra của cải bền vững và phân phối nó một cách công bằng.
Đối với doanh nghiệp, vai trò quản lý đều xoay quanh việc áp dụng các thông lệ bền vững: để công ty tồn tại trong vòng nhiều năm, và để đảm bảo rằng các hoạt động của nó không làm ô nhiễm môi trường và xâm phạm phẩm giá con người. Vấn đề là, như Đức Giáo Hoàng Phanxicô lưu ý một cách rõ ràng, chính cái logic của sự cạnh tranh thúc đẩy chủ nghĩa ăn xổi dẫn đến sự thất bại tài chính và hủy hoại môi trường. “Chúng ta cần phải từ bỏ quan niệm ma thuật của thị trường, là quan niệm cho rằng các vấn đề có thể được giải quyết một cách đơn giản bằng cách gia tăng lợi nhuận của các công ty hoặc của các cá nhân,” ngài nói. (số 190)
Trái lại, Laudato si’ yêu cầu “chi phí dành cho môi trường và xã hội từ việc vắt kiệt các nguồn tài nguyên môi trường chung” phải được “nhìn nhận bằng sự minh bạch và những người gây ra thảm họa đó phải chi trả toàn bộ chi phí, không phải các dân tộc khác hoặc các thế hệ trong tương lai” (số 195). Chỉ khi đó các hoạt động của doanh nghiệp mới có thể được xem là có đạo đức. Điều này sẽ không xẩy ra khi sự tối đa hóa lợi nhuận trước mắt được nhìn nhận như là mục tiêu không còn có thể bác bỏ được.
Đức Thánh Cha không phản đối kinh doanh; ngài phê phán nỗi ám ảnh về lợi nhuận và sự sùng bái thị trường. Nhưng khi đề cập đến những thách đố của sự phát triển bền vững, ngài kêu gọi doanh nghiệp hãy lãnh đạo bằng cách khai dụng sức sáng tạo của mình để giải quyết các nhu cầu cấp bách của con người. Và điều này không có nghĩa là từ bỏ động lực lợi nhuận. “Các mô hình sản xuất đa dạng và đổi mới hơn nhưng ít ảnh hưởng đến môi trường hơn có thể chứng minh rất có lợi nhuận,” Đức Giáo Hoàng Phanxicô nói. (số 191)
Đây là điều đặc biệt quan trọng theo sau Sự Đồng Thuận Paris, trong đó các quốc ta của thế giới cam kết thay thế các loại nhiên liệu hóa thạch càng sớm càng tốt, với mục tiệu đạt được lượng khí thải nhà kính bằng không vào hậu bán thế kỷ này. Mục tiêu đầy tham vọng này là những gì mà ngôi nhà chung của chúng ta cần đến để đảm bảo cho con cháu chúng ta và những người đến sau chúng ta kế thừa một hành tinh sống. Các chính phủ có thể ban hành các thỏa thuận, luật lệ, và quy định, nhưng việc thực hiện lại rơi vào nhiều lực lượng xã hội. Nếu doanh nghiệp là để lãnh đạo, vậy chúng ta hãy sử dụng có hiệu quả tài chính, sự tái tổ chức và công nghệ cần thiết để khử các-bon nền kinh tế toàn cầu. Tôi đoan chắc Đức Thánh Cha tin rằng các doanh nghiệp, giống như những doanh nghiệp được trình bày ở đây, đều có thể đảm nhận được nhiệm vụ này.
6. Các doanh nghiệp còn phải phân phối lợi tức cho tất cả các bên liên quan: người lao động, khách hàng, nhà đầu tư, nhà cung cấp, và cộng đồng. Như tôi đã đề cập, mục tiêu “của cải tốt” của doanh nghiệp là chú trọng vào việc tạo ra của cải bền vững và phân phối nó một cách công bằng. Thiên Chúa là Đấng Sáng Tạo mọi sự – chúng ta có thể nghĩ về toàn thể tạo vật, chúng ta có thể nghĩ đến tất cả mọi người, chúng ta có thể nghĩ về toàn bộ quà tặng về mọi của cải là dành hết cho nhân loại. Giáo huấn xã hội Công giáo diễn giải điều này như là quyền chung hưởng của cải. Nó gắn bó chặt chẽ với nguyên tắc nền tảng là công ích. Tài liệu về Ơn Gọi này nói về điều này một cách rõ ràng như sau:
Mặc dầu tài sản và vốn liếng theo lệ thường là do tư nhân nắm giữ, nhưng quyền tư hữu này phải phụ thuộc vào quyền sử dụng chung, vào sự thật là tất cả mọi người đều có quyền chung hưởng của cải”. [14]… Từ chối cho con người quyền chính đang hưởng dùng mọi hoa trái của trái đất, đặc biệt là các phương tiện để duy trì mạng sống, thì chẳng khác nào là phủ nhận mệnh lệnh của Thiên Chúa là khám phá, canh tác và sử dụng mọi hoa trái của nó. (số 56)
Đức Giáo Hoàng Phanxicô minh định rằng đây là một bổn phận đạo đức, thậm chí là một điều răn. Tại Bôlivia, ngài tuyên bố:
Làm việc nhắm đến một sự phân phối công bằng mọi hoa trái của trái đất và lao động của con người không chỉ là lòng bác ái. Nó là một nghĩa vụ luân lý. Đối với người Kitô hữu, trách nhiệm này còn nặng nề hơn: đó là một điều răn. Điều răn này nói về việc trả lại cho người nghèo và cho các dân tộc những gì thuộc về họ một cách chính đáng. Quyền chung hưởng của cải không phải là một hình thái ngôn từ được tìm thấy trong giáo huấn xã hội của Hội Thánh. Nó là một thực tại có trước tư hữu. Tư hữu, đặc biệt khi nó ảnh hưởng đến nguồn tài nguyên thiên nhiên, phải luôn luôn phục vụ những nhu cầu của các dân tộc. [15]
Điều này, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã viết cho WEF cách đây hai năm, “yêu cầu mọi quyết định, cơ chế và các quy trình phải hướng đến sự phân phối của cải tốt hơn, đến việc tạo ra nguồn công ăn việc làm và sự thăng tiến toàn diện của người nghèo, là những điều phải vượt ra khỏi tâm thức phúc lợi giản đơn.” [16]
Với Đồng Thuận Paris, đó không chỉ là việc tạo ra của cải và phân phối nó một cách công bằng. Công bằng còn phải bao trùm cả việc phân bổ gánh nặng cho tiến trình phục hồi môi trường. Những nước tạo ra lượng khí thải nhà kính nhiều nhất và được hưởng lợi nhiều nhất từ thời kỳ công nghiệp, thì giờ đây cần phải đảm nhận vai trò lãnh đạo và góp phần vào việc giải quyết nhiều hơn những nước mà mức sống của họ chỉ mới bắt đầu gia tăng. Bước đầu tiên là họ phải thành thật hơn bao giờ hết về những thứ được gọi là ngoại ứng hay các hiệu ứng tràn, bởi vì cuối cùng không có gì mà không liên quan đến các lợi ích của ngôi nhà chung duy nhất của chúng ta.
E. Kết luận
Với tư cách là nhà lãnh đạo doanh nghiệp, một trong những vai trò của quý vị là trở thành người quản lý giỏi. Chúng ta mong đợi nghe được điều này trong Laudato si’, tuy từ “người quản lý” chỉ được sử dụng hai lần, còn “nhà quản trị” chỉ có một lần. Thay vào đó, Đức Giáo Hoàng Phanxicô lại nói về sự chăm sóc, cuidar and custodiar (chăm sóc và dưỡng nuôi). Từ này nằm trong tên gọi, “Chăm Sóc Ngôi Nhà Chung của Chúng Ta, el Cuidado de la casa común” và được lặp đi lặp lại hàng chục lần. Sự chăm sóc thì trỗi vượt hơn “sự quản lý”. Những người quản lý giỏi đảm nhận trách nhiệm và hoàn thành các nhiệm vụ của họ để quản lý và đưa ra báo cáo. Nhưng người ta có thể trở thành một người quản lý giỏi mà không cần có cảm xúc thân bằng quyến thuộc. Nhưng khi người ta chăm sóc, người ta trở nên thân bằng quyến thuộc. Chăm sóc là cho phép người khác ảnh hưởng đến bản thân mình, nhiều đến nỗi thay đổi cả đường hướng và những ưu tiên của của người chăm sóc. Các bậc cha mẹ tốt đều biết điều này. Họ chăm sóc con cái họ, nhiều đến độ cha mẹ sẵn sàng hy sinh tất cả – thậm chỉ cả sinh mạng – nhằm đảm bảo cho con cái họ được an toàn và phát đạt. Nhờ sự yêu thương chăm sóc, lằn ranh xơ cứng ngăn cánh giữa ta với người sẽ mềm mại, lu mờ và thậm chí biến mất.
Tôi thỉnh cầu quý vị hãy nghĩ về mối tương quan của quý vị với thế giới và với mọi người bằng tinh thần yêu thương chăm sóc này. Chúa Giêsu hướng dẫn chúng ta sống ơn gọi này bằng những hình ảnh từ thế giới của lao động. Ngài phán:
Tôi chính là Mục Tử nhân lành. Mục tử nhân lành hy sinh mạng sống mình cho đoàn chiên. Người làm thuê, vì không phải là mục tử và vì chiên không thuộc về anh, nên khi thấy sói đến, anh bỏ chiên mà chạy. Sói vồ lấy chiên và làm cho chiên tán loạn, vì anh ta là kẻ làm thuê, và không biết gì đến chiên. Tôi chính là Mục Tử nhân lành. Tôi biết chiên của tôi và chiên của tôi biết tôi, như Chúa Cha biết tôi, và tôi biết Chúa Cha. Và tôi hy sinh mạng sống mình cho đoàn chiên. (Ga 10:11-15)
Vậy, bằng cách nào các tập đoàn tư nhân có thể trở thành “lực lượng thăng tiến xã hội và làm cho xã hội trở nên phát đạt”? Bằng cách thực thi “tinh thần trách nhiệm đổi mới, sâu sắc và rộng mở”. Đừng chờ đợi để ‘thị trường’ quyết định, nhưng mạo hiểm làm những gì là chính đáng bởi vì đó là điều đúng và do đó, thay đổi thị trường cho tốt hơn.
Chăm sóc ngôi nhà chung của chúng ta đòi hỏi, như Đức Giáo Hoàng Phanxicô nói, không chỉ là cuộc cánh mạng kinh tế và kỹ thuật, mà còn là cuộc cách mạng tinh thần văn hóa – một cách thế tiếp cận khác biệt sâu xa về mối tương quan giữa con người và môi trường, một con đường mới để đưa nền kinh tế toàn cầu vào trong trật tự. Và điều này lần lượt đặt ra một trách nhiệm cao cả trên đôi vai của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp cũng như các nhà lãnh đạo nổi tiếng. Nhưng tôi tin rằng quý vị có thể hoàn thành được nhiệm vụ này.
Trong Năm Thánh Lòng Thương Xót, hãy để cho lòng từ bi và sự chăm sóc hướng dẫn sức sáng tạo và năng lực kinh doanh của quý vị để làm cho thế giới này tốt đẹp hơn.
Hồng Y Peter K.A. Turkson
Thiên Phúc dịch
[1] Hội Nghị Hàn Lâm Quốc Tế về Quản Lý, Tại Trường Kinh Doanh ESE, Đại Học Andes, Chilê
[2] Đức Giáo Hoàng Phanxicô, Diễn Từ cho Đại Hội Thế Giới Lần Thứ Hai của Các Phong Trào
Quần Chúng, Santa Cruz de la Sierra, Bôlivia, ngày 9-7-2015, § 1
[3] Đức Giáo Hoàng Phanxicô, Sứ Điệp Gửi Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới, ngày 17-1-2014, trích từ
Niềm Vui Tin Mừng, §203
[4] Bác Ái trong Chân Lý, §7.
[5] Sách Giáo Lý của Hội Thánh Công Giáo, 1992, § 357.
[6] Đức Giáo Hoàng Phanxicô, Diễn Từ cho Đại Hội Thế Giới Lần Thứ Hai của Các Phong Trào
Quần Chúng, Santa Cruz de la Sierra, Bôlivia, ngày 9-7-2015, § 3.1
[7] Hội Đồng Giáo Hoàng Công Lý và Hòa Bình, Ơn gọi nhà lãnh đạo doanh nghiệp: Một suy tư,
2014, http://www.iustitiaetpax.va/content/dam/giustiziaepace/VBL/VBL_Castellano.pdf
[8] “Sự tin tưởng mù quáng vào công nghệ và thương mại” là những gì mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô
tóm lược dưới nhan đề “kỹ trị” trong Laudato si’.
[9] Piô XI nói đến tầm quan trọng của doanh nghiệp là “sản xuất hàng hóa thực sự hữu ích” cho
người khác trong Quadragesimo Anno [thông điệp Tứ Thập Niên], 1931, § 51.
[11] Gioan Phaolô II, Lao Động của Con Người, 1981, §25.
[12] Gioan Phaolô II, Bách Chu Niên, 1991, §43.
[13] Oswald von Nell-Breuning, Tái Tổ Chức Nền Kinh Tế Xã Hội, (Milwaukee: Công ty Xuất bản
Bruce., 1936), 115-116. Trích trong VBL, §42.
[14] Gioan Phaolô II, Lao Động của Con Người, §14.
[15] Đức Giáo Hoàng Phanxicô, Diễn Từ cho Đại Hội Thế Giới Lần Thứ Hai của Các Phong Trào
Quần Chúng, Santa Cruz de la Sierra, Bôlivia, ngày 9-7-2015.
[16] Đức Giáo Hoàng Phanxicô, Sứ Điệp Gửi Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới, ngày 17-1-2014.